जगभरातले देश हवेतल्या हवेत कोट्यावधी रुपये कसे कमावतात ? एअरस्पेस म्हणजे काय असतं ?
बालाकोटच्या सर्जिकल स्ट्राइकनंतर बंद असलेली हवाई हद्द पाकिस्तानने भारतासाठी मोकळी केल्याची कालची बातमी वाचली का ? या बातमीचा अर्थ 'हे शांततेसाठी उचललेले पाऊल आहे किंवा 'पाकिस्तान भारतासमोर नमले' असा आहे असं वाटत असेल तर तसं काही नाही राव !! ही तर पाकिस्तानची 'गरीबी हटाव' मोहीम आहे. सध्या पाकिस्तानला कडकी लागलीय. आई जेवायला घालीना, बाप भीक मागू देईना अशी पाकिस्तानची अवस्था आहे त्यातून या आकाशातून पडणाऱ्या फुकट खैरातीचा रस्ता पण बंद झाला होता.
पण या आकाशातून पडणाऱ्या पैशाच्या पावसाबद्दल सामान्य माणसांना फारच कमी माहिती असते, म्हणून आज आम्ही तुम्हाला सांगणार आहोत एअरस्पेस हवाई नाक्याबद्दल !! टोल कुणाला चुकलाय राव ? जमिनीवरून जा किंवा आकाशातून जा, टोल तो देनाही पडेगा !!!
एअरस्पेस चार्जेस म्हणजे देशाच्या हवाई हद्दीतून पैसा कसा कमावला जातो ते आता बघू या.
जागा किंवा येण्याजाण्याचा रस्ता वापरल्याच्या बदल्यात भाडं देण्यासारखा हा प्रकार आहे. एखाद्या देशाच्या हद्दीतून जर विमान न्यायचं असेल तर त्या देशाला एक ठराविक रक्कम फी म्हणून द्यावी लागते. हवाई हद्द दोन प्रकारची असते एक हॉरीझाँटल म्हणजे आडवी तर दुसरी वर्टीकल म्हणजे उंची प्रमाणे. यापैकी आडव्या हवाई हद्दीचा अर्थ फक्त जमीनीपुरताच नाही, तर समुद्रातही एका ठराविक अंतरापर्यंत ही हद्द विस्तारीत असते. भारताच्या बाबतीत समुद्रात ‘१२ नॉटिकल मैल’ म्हणजे जवळजवळ २२ किलोमीटर पर्यंत भारताची हद्द ठरवली गेली आहे.
हवाई हद्दीच्या बाबतीत प्रत्येक देशाचे स्वतःचे असे वेगळे कायदे आहेत. विमान कोणत्या प्रकारचं आहे, त्याचं वजन किती आहे आणि ते किती अंतर कापणार आहे यावरही फी ठरवली जाते. त्या खेरीज आलेले विमान त्या देशातल्या एखाद्या विमानतळावर उतरणार आहे की वरच्यावर कलटी मारून निघून जाणार आहे यावर हा आकार अवलंबून असतो. समजा, त्या देशातल्या विमानतळाचा वापर करणार असेल तर या एअर स्पेस चार्जेस सोबत इअतर अनेक बिल्स भारावी लागतात .
१. लँडींग चार्जेस - विमानतळावर उतरण्याचे पैसे.
२. पार्कींग अ‍ॅन्ड हाउसिंग चार्जेस- काही तास विमान विमानतळाच्या जागेवर उभे ठेवण्यासाठी द्यायचा भार.
३. युजर डेवलपमेंट फी.
४. विमानातून बाहेर पडणार्‍या प्रत्येक प्रवाशामागे 'डिपार्टींग पॅसेंजर फी'.
५. विमानात नव्याने बसणार्‍या प्रवाशापोटी - 'एंबार्कींग फी'.
६. जर विमातळावर इंधन भरले तर फ्युएल थ्रूपुट चार्ज.
आता समजा विमान न उतरता देशाच्या हद्दीतून वरचेवर निघून जाणार असेल तर 'रूट नॅव्हीगेशन फॅसीलीटी चार्जेस' (RNFC) भरावे लागतात.
हे गणित पण प्रत्येक देशात बदलते पण फॉर्म्युला एकच असतो.
RNFC = Rs.( R*D*W) इथे R म्हणजे एककामागे निर्धारीत दर -D म्हणजे डिस्टन्स फॅक्टर W म्हणजे वेट फॅक्टर. या तिन्ही संख्यांच्या गुणाकाराइतके रुपये म्हणजे RNFC. परदेशी विमान कंपन्यांना ही रक्कम अमेरीकन डॉलर मध्येच भरायची असते. या शिवाय वर दिलेले लँडींग चार्जेस पण डॉलरमध्येच भरायचे असतात. थोडक्यात हे येणारे सर्व पैसे त्या देशाच्या परकीय चलनात भर घालत असतात. परदेशी चलनाचा साठा जेवढा जास्त तेवढी पत जास्त.
काही प्रमुख देश हे यापैकी एका कारणासाठी पैसे आकारतात. जसे की कॅनडात विमानाच्या वजनाच्या आधारावर फी आकारली जाते. अमेरिकेत अंतराच्या आधारे फी ठरवली जाते.
अमेरिकेचा मुद्दा तसा वेगळा आहे. कारण अमेरिका देशच इतका अवाढव्य आहे की प्रशांत आणि अटलांटिक या महासागरांवर देखील त्यांची सत्ता आहे. म्हणजे तुम्हाला जर न्यूझीलंड ते कॅनडा असा प्रवास करायचा असला तरी अमेरिकेला त्यांच्या समुद्रावरून प्रवास केला म्हणून फी द्यावीच लागते. अमेरिका हे जगातलं सर्वात मोठं एअरस्पेस आहे.
भारतात फी कोणत्या आधारावर आकारली जाते ?
मंडळी, भारतात ही फी ‘नागरी उड्डयण महासंचालक’ (DGCA) संस्था ठरवते. भारतात उतरणारी विमानं आणि केवळ भारतावरून जाणारी विमानं अशा दोन विभागात ही फी असते. त्यापैकी भारतात उतरणाऱ्या विमानांना आकारली जाणारी फी पाहूया.
उड्डाणाचे ‘नॉटिकल मैल’ अंतर × विमानाचे वजन + ५,३३० रुपये = एकूण फी
जी विमाने केवळ भारतावरून जाणार असतात अशा विमानांसाठी वेगळी फी आहे. ही फी प्रवासाचा मार्ग, अंतर, विमानाचं वजन, आणि अधिकच्या ५,०८० रुपये मिळून आकारली जाते. भारतात देशांतर्गत प्रवासासाठी कमी, तर आंतरराष्ट्रीय उड्डाणांसाठी जास्त फी आकारली जाते.
पाकिस्तानला बसलेला फटका
मंडळी, बालाकोट स्फोटानंतर २७ फेब्रुवारीला पाकिस्तानने भारताकडून येणाऱ्या विमानांसाठी आपली हद्द बंद केली. ही बंदी लवकरच उठवली जाणार होती, पण काल पर्यंत ही बंदी कायम होती. अखेर आज पाकिस्तानने बंदी उठवण्याचा निर्णय घेतला.
यात खरं तर पाकिस्तानचंच नुकसान झालंय. फेब्रुवारीपासून पाकिस्तानने तब्बल १०० मिलियन डॉलर्स म्हणजे भारतीय चलनाप्रमाणे ६,८७,३०,००,००० रुपये उत्पन्न गमावलं आहे. रोजच्या तब्बल ४०० उड्डाणे पाकिस्तानच्या हद्दीतून जायची ती फेब्रुवारीनंतर अन्य मार्गाने वळवण्यात आली.
मंडळी, एकट्या बोईंग ७३७ साठी भारताकडून ५८० डॉलर्स (३९,८७३ रुपये) मोजले जातात. हीच रक्कम आकाराने मोठ्या ‘एअरबस ३८०’ किंवा ‘बोईंग ७४७’ साठी आणखी जास्त असते.
मंडळी, नाही म्हणायला भारताचंही नुकसान झालंच आहे. कारण पाकिस्तानची हद्द बंद असल्याने विमान वेगळ्या मार्गाने वळवावं लागत होतं. यात इंधन आणि खर्च वाढत होता. पण भारत हे नुकसान पचवण्यासाठी समर्थ आहे. त्याविरुद्ध पाकिस्तानच्या मंदीच्या काळात ही खैरात बंद पडल्याने त्यांना मोठा फटका बसलाय.
मंडळी, तसं बघायला गेलं तर दोन देशांच्या भांडणात हवाई हद्द बंद करण्याची परंपरा जगभर प्रचलित आहे. अरब देशातील ४ देशांचे कतार सोबत बिनसल्याने त्यांनी कतारसाठी आपली हवाई हद्द बंद केली आहे.
मंडळी, आता तुम्हाला कळलं असेल की विमानाचं तिकीट एवढं महाग का असतं.
ही माहिती तुम्हाला कशी वाटली ते आम्हाला नक्की सांगा !!
आणखी वाचा :
काय म्हणता, चक्क दोन आणि चार मिनिटांचे विमान प्रवास ? कोण आणि कुठे करतं असले प्रवास ?
‘ब्लॅक बॉक्स’ म्हणजे काय ? विमानात ब्लॅक बॉक्स महत्वाचा का असतो ??
विमानातल्या ऑक्सिजन मास्कमधला ऑक्सिजन इथून येतो बरं !!
विमानाच्या खिडक्यांना असलेल्या या छिद्रामागाचे लॉजिक पटकन वाचून घ्या बरे !!
विमानाचा रंग पांढराच का असतो ? अर्थशास्त्र आणि विज्ञानाकडे आहे याचं उत्तर !!
